27 Φεβ Η σύγκρουση Βενιζέλου – Κρητών βουλευτών (1911-1912): άρθρο του Γ. Κουκουράκη.
Άρθρο του Γιώργου Κουκουράκη* στην εφημ. Χανιώτικα Νέα (ημερομηνία δημοσίευσης, 1-12-2009).
Στις αρχές της δεκαετίας του 1910 το Κρητικό ζήτημα βρισκόταν στην κόψη του ξυραφιού. Οι εξελίξεις στη Βαλκανική είχαν γεννήσει προσδοκίες ότι η τακτική της δημιουργίας τετελεσμένων θα μπορούσε να οδηγήσει στην «πολυπόθητη» ένωση με την Ελλάδα. Ήδη οι Κρητικοί είχαν προχωρήσει, με το «ενωτικό ψήφισμα» του Σεπτεμβρίου 1908, σε de facto ακύρωση του αρμοστειακού καθεστώτος και μονομερή ανακήρυξη της ένωσης. Την ανοχή που φάνηκε να δείχνουν κατά το πρώτο διάστημα οι Προστάτιδες Δυνάμεις, διαδέχθηκαν, μετά από τουρκικές πιέσεις, η αυστηρότητα και οι απειλές.
H ανάληψη της πρωθυπουργίας της Ελλάδας από ένα «τέκνο της Κρήτης», τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Οκτώβριο του 1910, αντιμετωπίστηκε από σημαντική μερίδα Κρητικών πολιτικών ως η μεγάλη ευκαιρία για την ένωση. Ο ίδιος ο Βενιζέλος, όμως, ήταν πεπεισμένος ότι το Κρητικό ζήτημα δεν μπορούσε να επιλυθεί από τη μια μέρα στην άλλη, ιδιαίτερα στη συγκεκριμένη συγκυρία όπου το διεθνές περιβάλλον δεν ήταν ευνοϊκό: με την Οθωμανική Αυτοκρατορία να απειλεί με πόλεμο, χωρίς τις απαιτούμενες συμμαχίες σε διπλωματικό επίπεδο, με τις Δυνάμεις να αντιτίθενται στο ενωτικό εγχείρημα.
Τον Νοέμβριο του 1911 η «Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών» αποφάσισε την αποστολή αντιπροσώπων στην ελληνική Βουλή, προκειμένου να εκβιάσει τη διεθνή αναγνώριση της ένωσης. Εξελέγησαν 71 βουλευτές (3 από κάθε πόλη και επαρχία και 5 «τιμής ένεκεν» αντιπρόσωποι ολόκληρης της Κρήτης) και μετά από κλήρωση ορίστηκαν οι 24 που θα μετέβαιναν, σε πρώτη φάση, στην Αθήνα. Στις 2 Δεκεμβρίου πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στο λιμάνι των Χανίων για να κατευοδώσει τους πληρεξούσιους, οι οποίοι επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο «Σπέτσαι» με προορισμό τον Πειραιά. Όμως, μετά από επέμβαση γαλλικής φρουράς και υπό την παρακολούθηση γαλλικού θωρηκτού, στο οποίο βρίσκονταν οι πρόξενοι των Δυνάμεων, το πλοίο οδηγήθηκε στο λιμάνι της Σούδας. Οι πληρεξούσιοι κρατήθηκαν αιχμάλωτοι για 20 ημέρες, ως τη λήξη των εργασιών της ελληνικής Βουλής.
Η προσπάθεια, όμως, για «πλήρη και καθαρά Ένωση της Νήσου μετά του Ελευθέρου Βασιλείου» δεν εγκαταλείφθηκε. Στις 11 Μαρτίου 1912, ημέρα διεξαγωγής εκλογών στην Ελλάδα, αναδεικνύονταν στην Κρήτη 69 «βουλευταί δια το ελληνικόν κοινοβούλιον», το 1/3 των οποίων ήταν βενιζελικοί, που δεν υιοθετούσαν, όμως, τις απόψεις του αρχηγού τους στο Κρητικό ζήτημα.
Το σκηνικό επαναλήφθηκε: στις 15 Απριλίου το ατμόπλοιο «Πελοπόννησος», στο οποίο επέβαιναν 18 βουλευτές, εξαναγκάστηκε από αγγλικό θωρηκτό να επιστρέψει στο λιμάνι. Οι πρόξενοι ήταν και πάλι παρόντες. Οι βουλευτές συνελήφθησαν και κρατήθηκαν στα πολεμικά πλοία των Δυνάμεων για περισσότερο από ένα μήνα.
Ωστόσο, αξιοποιώντας το «διδακτικό προηγούμενο» του Νοεμβρίου, 44 βουλευτές είχαν ήδη φθάσει «σποραδικά και αθόρυβα» στην Αθήνα. Ο Βενιζέλος για να κερδίσει χρόνο ανέβαλε την έναρξη των εργασιών της Βουλής κατά ένα μήνα. Σε αυτό το διάστημα είχε συναντήσεις μαζί τους και προσπάθησε, μάταια, να τους μεταπείσει. Κατέστησε σαφές ότι «η Ελλάς επί του παρόντος αδυνατεί να τους δεχθεί ένεκα της πολεμικής ανεπαρκείας της», αντέκρουσε το επιχείρημα ότι ένας ενδεχόμενος ελληνοτουρκικός πόλεμος θα οδηγούσε στην ένωση και ήταν κατηγορηματικός: «Δεν είναι δίκαιον χάριν της επιμονής των Κρητών να ζημιωθή ούτω η Ελλάς».
Στις 19 Μαΐου οι Κρήτες αντιπρόσωποι επιχείρησαν να μετάσχουν στην εναρκτήρια συνεδρίαση της ελληνικής Βουλής αλλά απωθήθηκαν βιαίως από ισχυρές δυνάμεις του στρατού και της χωροφυλακής. Ένας Κρητικός βουλευτής (Μιχαήλ Δασκαλάκης, Ρεθύμνης) πέτυχε να μπει στην αίθουσα συνεδριάσεων και να συμμετάσχει στην ορκωμοσία. Έγινε αντιληπτός όταν ζητωκραύγασε υπέρ της ένωσης, επιδοκιμαζόμενος μάλιστα από ορισμένους βουλευτές, και απομακρύνθηκε με εντολή του πρωθυπουργού.
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση των τυπικών διαδικασιών και την ανάγνωση δήλωσης του Βενιζέλου σχετικά με τη μη αποδοχή του αιτήματος των Κρητικών, η έναρξη των εργασιών της Βουλής αναβλήθηκε εκ νέου για τον Οκτώβριο.
Οι Κρήτες βουλευτές είχαν κερδίσει την υποστήριξη του Τύπου και της κοινής γνώμης. Χιλιάδες συγκεντρωμένοι Αθηναίοι τους επευφημούσαν ζωηρά. Την προηγουμένη είχε παραιτηθεί ο υπουργός Δικαιοσύνης Νικόλαος Δημητρακόπουλος.
Η επιμονή του Βενιζέλου να μη δεχθεί τους συμπατριώτες του στην ελληνική Βουλή ήταν μια δεινή προσωπική δοκιμασία, «μέγα ψυχικό άλγος» σύμφωνα με τον ίδιο: «Πολύ ολίγον με ενδιαφέρει να με ονομάσουν προδότην, να πέσω από την αρχήν. Αλλά τι τραγική που είναι η θέσις μου! Να ασπρίσουν τα μαλλιά μου εις την υπηρεσίαν της κρητικής υποθέσεως και να αναγκάζομαι να τιμωρήσω τους σημερινούς υπερασπιστάς της».
Τις παραμονές του ξεσπάσματος του Α΄ Βαλκανικού πολέμου η ελληνική Βουλή υποδέχεται πανηγυρικά τους Κρήτες βουλευτές (1η Οκτωβρίου 1912). Ήδη η Ελλάδα έχει προσχωρήσει στο ενιαίο βαλκανικό μέτωπο (Βουλγαρία, Σερβία, Μαυροβούνιο) εναντίον της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Βενιζέλος αναγνωρίζει τη λειτουργία ενός «κοινού Κοινοβουλίου και δια το ελεύθερον Βασίλειον και δια την Κρήτην» και τους καλεί να επιστρέψουν στο νησί και να προχωρήσουν στην εκλογή νόμιμων αντιπροσώπων, μεριμνώντας για τη διατήρηση της τάξης και την προστασία του μουσουλμανικού πληθυσμού. Λίγες μέρες αργότερα (11 Οκτωβρίου) διορίζεται Γενικός Διοικητής Κρήτης ο Στέφανος Δραγούμης. Η de facto ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα είναι γεγονός, 14 μήνες πριν υψωθεί η ελληνική σημαία στον Φιρκά.
Πηγές:
Πρακτικά Βουλής, εφημερίδες Ελεύθερον Βήμα (Χανίων), Εμπρός, Σκριπ
Εθνικός Κήρυξ (Νέας Υόρκης), Φεβρουάριος 1920.
Ε. Κούκκου (1969), Ανέκδοτα έγγραφα του 1912, Πεπραγμένα Β΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, τ. Δ΄, σσ. 220-245.
Ν. Ι. Παπαδάκης (2000), Κρήτες Βουλευταί δια την ελληνικήν Βουλήν προ της Ενώσεως, Δήμος Ιτάνου Λασιθίου.
*Ο Γιώργος Κουκουράκης είναι επιστημονικός συνεργάτης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”.