28 Ιούν Ο Δημιουργός
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε την ικανότητα να επιλέγει συνεργάτες, να τους εμπνέει με το όραμά του και να παρακολουθεί προσωπικά κάθε δημιουργική προσπάθεια. Χάρη στις αρετές αυτές, που είχαν διαφανεί κατά τη δραστηριότητά του στην Κρήτη, αναδείχθηκε ως ο εκλεκτός των λαϊκών στρωμάτων και της αστικής τάξης και ως ο καταλληλότερος πολιτικός ηγέτης για να βγάλει την Ελλάδα από το πολιτικό και οικονομικό αδιέξοδο που είχε κορυφωθεί στη χώρα το 1909.
Το δημιουργικό του έργο στην Ελλάδα ξεκίνησε με την ανάληψη της πρωθυπουργίας τον Οκτώβριο του 1910 ύστερα από εκλογές στις οποίες κατήλθε ως ανεξάρτητος και αναδείχθηκε πρώτος βουλευτής Αττικο-βοιωτίας. Η πολιτική του δεν χαρακτηρίζεται από πλήρη ρήξη προς το παρελθόν, αλλά βασίστηκε στην ανάγκη του εκσυγχρονισμού του κράτους και της ελληνικής κοινωνίας αλλά και στις θετικές προϋποθέσεις που είχε θέσει η κυβέρνηση του Στέφανου Δραγούμη στο βραχύ αλλά εξαιρετικά δημιουργικό διάστημα της πρωθυπουργίας του. Δημιούργησε αμέσως ένα νέο Υπουργείο, το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, το οποίο ανέλαβε ο στενός του φίλος και πολιτικός του συνεργάτης Εμμανουήλ Μπενάκης, επιχειρηματίας και όχι επαγγελματίας πολιτικός. Το Υπουργείο αυτό ανέλαβε τις ως τότε διάσπαρτες αρμοδιότητες που σχετίζονταν με την οικονομική ανάπτυξη: εμπόριο, συγκοινωνίες, βιομηχανία, αγροτική πολιτική, εποπτεία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι υπουργοί των πρώτων κυβερνήσεών του υπό την καθοδήγησή του επέδειξαν πρωτοφανή δραστηριότητα στη οικονομική ανασυγκρότηση, τη στρατιωτική αναδιοργάνωση, την εσωτερική ασφάλεια και την εργατική νομοθεσία.
Ωστόσο, οι πόλεμοι της δεκαετίας 1912-1922, η κοινωνική και οικονομική κρίση του μεσοπολέμου και το προσφυγικό ζήτημα ανέστειλαν το ειρηνικό δημιουργικό έργο της πρώτης τριετίας. Μέσα σε συνθήκες πολέμου, κατά την περίοδο της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης, ο Βενιζέλος εισήγαγε μια σειρά από ριζοσπαστικά μέτρα στους τομείς της αγροτικής και της χωροταξικής νομοθεσίας: αγροτική μεταρρύθμιση, σχέδιο πόλης για την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης που είχε πληγεί από πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1917. Βέβαια, οι πολιτικές περιπέτειες που ακολούθησαν την ενοποίηση του κράτους, από το 1917 ως το 1923, δεν επέτρεψαν την υλοποίησή τους και την επέκτασή τους σε όλη τη χώρα.
Η περίοδος του Μεσοπολέμου ήταν για ολόκληρη την Ευρώπη περίοδος οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης. Η ελληνική οικονομία, που είχε σταθεροποιηθεί το 1910 και άντεξε στη λαίλαπα του πολέμου, κατέρρευσε μετά το 1920. Επί πλέον, η μεταπολεμική Ελλάδα δοκιμάστηκε ιδιαίτερα, καθώς είχε αναλάβει την πρόσθετη επιβάρυνση της αποκατάστασης των 1.500.000 προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής και της ανταλλαγής των πληθυσμών.
Και όμως, παρά τις δυσμενείς συνθήκες, και την προχωρημένη ηλικία του, ήταν η πιο δημιουργική φάση της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Η καθιέρωση νέων θεσμών, η εκπαιδευτική και η αγροτική μεταρρύθμιση, η νομοθεσία στους τομείς της εργασίας και της κοινωνικής πρόνοιας, συνέχεια της νομοθεσίας που είχε ξεκινήσει την περίοδο 1910-1914, η πολεοδομική και χωροταξική πολιτική και οι παρεμβάσεις στον τομέα της οικονομίας φέρουν την προσωπική εκσυγχρονιστική του σφραγίδα.
Ήδη από την εποχή του πολέμου ο Βενιζέλος είχε αποσπάσει από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας τους οικονομικά και κοινωνικά κρίσιμους τομείς της συγκοινωνίας, της γεωργίας και της υγείας. Το 1929 ίδρυσε ανεξάρτητο Υπουργείο Αεροπορίας, το οποίο ανέλαβε ο ίδιος με Αναπληρωτή τον Αλέξανδρο Ζάννα. Το 1931 ιδρύθηκε ουσιαστικά η πρώτη ελληνική αεροπορική εταιρεία, η Ελληνική Εταιρεία Εναερίων Συγκοινωνιών, η οποία εκτελούσε αρχικά τις γραμμές Αθήνα- Θεσσαλονίκη και Αθήνα-Αγρίνιο-Ιωάννινα.
Το 1928, με την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδας, λύθηκε το ζήτημα του εκδοτικού προνομίου. Συστήθηκε ο θεσμός του Ανωτάτου Οικονομικού Συμβουλίου, καθώς και το Συμβούλιο της Επικρατείας.
Στον αγροτικό τομέα, αναδιοργανώθηκε το Υπουργείο Γεωργίας, ενισχύθηκε η εκπαίδευση και η έρευνα και αναβαθμίσθηκαν τα τεχνικά έργα, ενώ ενισχύθηκε η αγροτική πίστη κυρίως με την ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας τον Ιούνιο του 1929.
Η τετραετία ταυτίστηκε με μία μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που κυρίως αφορούσε τα εκπαιδευτικά προγράμματα, την κατασκευή σχολικών κτιρίων και την αναβάθμιση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.
Το δημιουργικό έργο της περιόδου της τελευταίας τετραετίας ανακόπηκε απροσδόκητα από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης που ξέσπασε στο αμερικανικό χρηματιστήριο το 1929 και επεκτάθηκε στην Ευρώπη. Και τούτο διότι ο συρρικνωμένος προϋπολογισμός αδυνατούσε να αντεπεξέλθει αφ’ ενός στη χρηματοδότηση των δημοσίων έργων που είχαν προγραμματισθεί και αφ’ ετέρου στην εξόφληση των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας (κυρίως τοκοχρεωλύσια παλαιών δανείων και πολεμικών χρεών).