Μουσείο – Στρατηγείο Θερίσου
Το Θέρισο είναι ένα μικρό ημιορεινό χωριό 15 χιλιόμετρα νότια της πόλης των Χανίων. Βρίσκεται σε μία δυσπρόσιτη κατάφυτη κοιλάδα, στην είσοδο του ομώνυμου φαραγγιού.
Το Θέρισο έχει συνδεθεί με μία ιστορική καμπή της ιστορίας του νησιού, την Επανάσταση του 1905. Το Στρατηγείο της Επανάστασης ήταν τότε ένα μονώροφο, μικρό, απλό, αγροτικό κτίσμα, το οποίο προσφέρθηκε στους επαναστάτες από την οικογένεια Μπούλακα. Στο πέρασμα του χρόνου υψώθηκε άλλος ένας όροφος και το στρατηγείο άλλαξε ιδιοκτησίες με τελευταίο ιδιοκτήτη μέχρι το 1985 την Αικατερίνη Στρογγυλάκη, η οποία πούλησε το ακίνητο στο ελληνικό Δημόσιο και το 1986 εγκαινιάστηκε και λειτούργησε ως Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο Θερίσου. Το 1993 με κονδύλι της Νομαρχίας Ρεθύμνου το κτίριο αναστηλώθηκε και έγιναν εκτεταμένες προσπάθειες να λειτουργήσει απρόσκοπτα. Από το 2000 το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ, Βενιζέλος» ανέλαβε τη φροντίδα του χώρου, ενώ μαζί με τον Δήμο Χανίων πραγματοποίησαν μικρής κλίμακας έργα για τη συντήρησή του. Το 2018 -οπότε και το κτίριο παραχωρείται από την ΕΤΑΔ Α.Ε. στο Εθνικό Ίδρυμα «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»- στο Μουσείο-Στρατηγείο της Επανάστασης του Θερίσου 1905 πραγματοποιήθηκαν εργασίες συντήρησης και μουσειακής αναβάθμισης και από τον Ιούλιο του 2019 λειτουργεί ως μουσειακός χώρος υπό τη διαχείριση και τη φροντίδα του Ιδρύματος.
Το Μουσείο-Στρατηγείο της Επανάστασης του Θερίσου εγκαινιάστηκε στις 5 Οκτωβρίου 2019 από την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Η έκθεση εκτείνεται σε δύο ορόφους και περιλαμβάνει πρωτότυπο μουσειακό και αρχειακό υλικό. Στο ισόγειο δεσπόζουν η αυθεντική σημαία-λάβαρο της επανάστασης με την αναγραφή «Θέρισο 1905» και το χειροκίνητο επίπεδο πιεστήριο (πρέσα) που χρησιμοποιήθηκε από τους επαναστάτες. Μεταξύ των αυθεντικών τεκμηρίων και φωτογραφιών της εποχής εκτίθεται και μία στολή υπηρεσίας Κρητικού χωροφύλακα. Μέσω του εποπτικού υλικού παρουσιάζεται το ιστορικό του κτιρίου και μία σύντομη ιστορία της επανάστασης του Θερίσου.
Στον όροφο εκτίθενται μία καθημερινή αυθεντική ενδυμασία Κρητικού των αρχών του 20ού αιώνα και δύο τουφέκια που χρησιμοποιήθηκαν κατά την επανάσταση του 1905: α) ένα τουφέκι της αμερικανικής εταιρείας Peabody Martini του 1871, που φέρει το οικόσημο του σουλτάνου (στα οθωμανικά), και αποτελεί λάφυρο από τον οθωμανικό στρατό και ένα τουφέκι τύπου γκρα, γαλλικής κατασκευής του 1877, που χρησιμοποιούνταν από τον ελληνικό στρατό. Επίσης, παρουσιάζεται η πορεία της Κρητικής Πολιτείας μέχρι τη 2η φάση της (1898-1908) μέσω εποπτικού υλικού από τις αρχειακές συλλογές του Ιδρύματος, καθώς και τα σημαντικότερα γεγονότα και οι πρωταγωνιστές της Επανάστασης του θερίσου.
Κύριοι χορηγοί του έργου της ανακαίνισης του Μουσείου είναι η Cosmote, το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και η Εριέττα Λάτση.
Χορηγοί είναι επίσης η ANEK LINES, τα Super Markets SYNKA, η ΕΤΑΝΑΠ – SAMARIA, η εταιρεία ΗΛΕΚΤΩΡ (Όμιλος ΕΛΛΑΚΤΩΡ), η ΦΙΝΟΜΠΕΤΟΝ Α.Ε., ο Παύλος Χανιωτάκης, ο Δικηγορικός Σύλλογος Χανίων, η Ένωση Ξενοδόχων Νομού Χανίων, ο Κωνσταντίνος Γύπαρης και ο Πέτρος Παπακυριακού, ενώ στο έργο συνέβαλλαν το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος – Τμήμα Δυτικής Κρήτης και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Νομού Χανίων.
